Toerisme destijds in Puy-en-Velay

Een volledige rondleiding door Le Puy neemt een hele dag in beslag. De oude stad kan alleen te voet goed worden bezocht. Een wandeling door de straatjes bij maanlicht zal onvergetelijke indrukken achterlaten. Het is echter mogelijk om met de auto naar de kathedraal te rijden en rechtstreeks van de kathedraal naar Aiguilhe te gaan, ook met de auto. Autobezitters kunnen hun auto op het plein van de Greffe parkeren, vanwaar ze te voet de kathedraal, de kloostergang en de rots Corneille zullen bezoeken.

De moderne stad en het museum. Van het station gaat men via de avenue Charles-Dupuy en de boulevard du Maréchal-Fayolle naar het plein van Breuil. Beneden aan de eerste straat, ziet men links het nieuwe postkantoor en daarnaast de kerk Saint-Pierre, voormalige kerk van de Karmelieten, uit de 14e of 15e eeuw, waarvan de zijbeuken later zijn toegevoegd en de gevel in de 19e eeuw is vernieuwd. Achter de kerk is een klein openbaar park aangelegd op de plek van het oude kerkhof van de Karmelieten. Aan de overkant steekt men de Dolaison over via een pittoreske oude brug, en bereikt men de boulevard du Maréchal-Fayolle die naar het plein van Breuil leidt.

Het plein van Breuil, het vitale centrum van de stad, is een groot plein met bomen en in het midden staat een monumentale fontein die in 1857 tot stand kwam dankzij de vrijgevigheid van de beeldhouwer-gieter Crozatier: deze is versierd met vier grote standbeelden die de Loire, de Allier, de Borne en de Dolaizon voorstellen, en lager met vier groepen van genieën, bronzen beelden door Bosio de neef. De zuidkant van het plein wordt begrensd door de Prefectuur, achter welke de tuin Vinay zich uitstrekt. Aan de oostkant scheiden het theater en het gerechtshof het plein van Breuil van het plein Michelet.

Ten zuiden van Breuil, achter de Prefectuur, ligt de tuin Vinay, een aangename openbare wandeling, beschut door mooie bomen. Men kan er zien: een romaanse poort afkomstig van een priorij in Vorey; een viskwekerij; het monument voor de kinderen van Haute-Loire die voor het vaderland zijn gestorven; het monument van Charles Dupuy, politicus (1851-1923). Aan het einde van de tuin staat het museum, waarvoor een monument ter nagedachtenis aan Charles Crozatier (1795-1855) is opgericht, gemaakt door Barthélémy.

Het Crozatier museum, opgericht in 1820 door de burggraaf van Becdelièvre, en in 1851 naar zijn huidige locatie verhuisd, beslaat een groot gebouw dat aanzienlijk werd uitgebreid in 1868 dankzij een schenking van de beeldhouwer-gieter Crozatier, geboren in Le Puy-en-Velay. Belangrijke werkzaamheden aan een deel van de dragende structuur en de gehele binneninrichting waren nodig van 1947 tot 1949. De collecties, van onverwachte importantie in deze strenge regio, zijn opnieuw geclassificeerd en hun presentatie volledig vernieuwd volgens de principes van moderne museografie, door de zorg van de conservator, de heer R. Gounot. Het aldus gerenoveerde museum werd op 14 juli 1949 heropend voor het publiek.

Begane grond.
De inkomhal is versierd met Aubusson-tapijten uit de 16e en 17e eeuw. Men ziet er de portretten van conservatoren en weldoeners van het museum. Aan de achterkant opent de beeldhouwwerkszaal.
Beeldhouwwerkszaal van de 18e en 19e eeuw. Deze zaal is voornamelijk gewijd aan de herinnering en het werk van de beeldhouwers Pierre Julien (1731-1804), geboren in Saint-Paulien, en Badiou de la Tronchère. Tevens: buste van Napoleon, marmer van Canova; werken van Cubizolle, Detaplanche en Oudiné.
Links en rechts worden vijf zalen over lokale geschiedenis gepresenteerd in chronologische volgorde. De eerste, zeer ruim, herbergt de collecties van paleobotanie, paleontologie, prehistorie en protohistorie: men merkt vooral de resten van fossiele mensen op die zijn ontdekt in de vulkaan van Denise, die nog in hun gelaagdheid worden bewaard, en die behoren tot de oudste bekende resten van de "homo sapiens fossilis". De tweede zaal is gewijd aan de lokale gallo-romaanse cultuur: fragmenten van architectuur afkomstig van grote monumenten (kapiteinen, fries), cippes, mijlkolommen, sarcofagen. De derde zaal leidt van de oorsprongen van het christendom tot het einde van de Middeleeuwen: graf van de eerste bisschoppen van Le Puy-en-Velay; belangrijke pre-romaanse, romaanse en gotische fragmenten afkomstig van monumenten uit de regio, en vooral van de kathedraal; een aanzienlijke documentatie verduidelijkt de oude aspecten van dit gebouw en omvat, dankzij een recente schenking, de opmeting van bijna alle fresco's die in de 19e eeuw zijn vernietigd. De vierde zaal leidt van de Renaissance tot de Revolutie (kostbare herinneringen aan Lafayette, afkomstig uit de regio) en de vijfde van de Revolutie tot heden.

Entresol.
Zalen van lokale populaire kunst en ethnografie: Boerenobjecten gepresenteerd in een prachtig geheel van houtwerk afkomstig uit een dorp in Velay; met de hand gesneden voorwerpen; voorwerpen van stro; speelkaarten met hun platen; lokaal vervaardigde sieraden, 18e en 19e eeuw; koperplaatjes met gravures of reliëfs, met spreuken, 18e eeuw; muilezeluitrusting, eind 18e eeuw; tinnen voorwerpen; lokale glaswerk (Margeride, Doulon); faïences van Orzilhac (1770-1810); - grote kantklosschaal (500 spoelen); een curieuze verzameling van gesculpteerde houten platen voor het draaien van kant, 17e, 18e en 19e eeuw; een halve elleboog om de kant te meten; een chalil en een fles van de kantwerksters (de fles, gevuld met water, diende om het licht van de chalil op het werk te concentreren).

Een rijke serie objecten van de 15e eeuw tot heden herinnert aan het belang van de pelgrimage van Le Puy-en-Velay (pelgrimsborden, oude afbeeldingen van de Zwarte Maagd) of aan het religieuze leven (portretten van St. François Régis, van moeder Agnès de Langeac).

Kantzaal: - een prachtige collectie, perfect gepresenteerd in verlichte vitrines, die de geschiedenis van de kant chronologisch weergeeft; naaldkant, van de 15e tot de 19e eeuw, en spoelkant, van de 16e tot heden; stukken van zeldzame waarde; het corsage van keizerin Marie-Louise. De techniek en het gebruik worden gepresenteerd in de centrale vitrine.
In de trap: - Jacopo Vignali (Florentijn, 1592-1664), Abraham ontvangt de Engelen; J.-Fr. de Troy, Jason temt de stieren.

Eerste verdieping.
Zaal van meubilair en kunstvoorwerpen uit de middeleeuwen: - Pietà, wandtapijt met de wapens van Polignac en Pompadour, begin 16e eeuw; gotische preekstoel met de wapens van Polignac; grote kist met de wapens van Jean de Bourbon, bisschop van Le Puy-en-Velay (1443-1485); gotische kisten en kathedralen; Maagd met Kind, marmer, 14e eeuw; beelden van hout; - twee reliekschrijnen en een custode van Limoges email, 12e-13e eeuw; Christus in champlevé-email, 12e eeuw; ivoiren olifant, Moorse kunst, 12e eeuw; twee bronzen leeuwenkoppen, 12e eeuw, afkomstig van de poort van For naar de kathedraal; kleine bronzen voorwerpen van de 13e en 14e eeuw; Maagd met Kind, houten beeldje, 13e eeuw; hoofd van de liggende Pons de Polignac, marmer, 14e eeuw; masker van een liggende, marmer, eind 15e eeuw; huilend beeldje, marmer, begin 15e eeuw; marmeren groep afkomstig van een grafsteen (14e eeuw), misschien die van Clemens VI in La Chaise-Dieu, door Jean de Sanholis, waarbij de personages de zus van de paus, Alinorda, en haar kinderen zouden zijn; hoofd van een heilige, polychrome steen, begin 16e eeuw; hoofd van Christus, school van het Zuiden, 16e eeuw; St. Laurens op het rooster, miniatuur, 15e eeuw; kruis, processiekruis, reliekschrijn van koper, bronzen kandelaars, houten kam, van de 15e eeuw; gegraveerde ijzeren kist, slotinvoer, 15e eeuw; stenen kruik met het effige van Lodewijk XII.

Zaal van meubilair en kunstvoorwerpen uit de 16e, 17e en 18e eeuw (in het midden), waar men binnenkomt via een mooie deurdrager afkomstig uit de oude kapel van de Visitatie (circa 1750): - wandtapijten van Aubusson, 16e en 17e eeuw; kredens met Auvergne-decoratie, eind 15e eeuw; Renaissance-stoelen; grote kist uit de 16e eeuw; kabinet in Italiaanse stijl en meubels met twee delen in Lyonnaise stijl, eind 16e eeuw. Collectie van Limoges email, waaronder een prachtig portret van een vrouw toegeschreven aan Léonard Limozin, en een mooi Pietà uit de 15e eeuw die Marquet de Vasselot beschouwt als een van de types van paarse email. Italiaanse en Lyonnaise faïences uit de 16e eeuw.

Zaal van oude schilderijen: - School van Siena (eind 14e eeuw), Maagd met vogel toegeschreven aan Taddeo di Bartolo; Jacobello del Flore (toegeschreven), Maagd op troon; Vittorio Crivelli (toegeschreven), Twee heiligen; Franse school (circa 1420), Maagd met mantel; Italiaanse school (15e eeuw), twee heiligen; Cerquozzi, Slag; - Rijnlandse school (1497), de Familie van de Maagd; Albrecht Dürer (toegeschreven), Boer op de markt, tekening; - Vlaamse school (begin 16e eeuw), de Familie van de Maagd; School van Van Dyck, de Christus die huilt; portret van Jan Wildens; Frans Francken (toegeschreven), de Schilder en zijn gezin; Spranger, de Christus en Maria Magdalena; Craesbeeck, portret, Geuzen; Van Païens, het Vertrek op de jacht; dode; Van der Werff (toegeschreven), Henriette-Marie van Frankrijk; portretten door Miereveld, N. Mais, Terborch; - Kibera (toegeschreven), de Dood van Cato; - Franse school (begin 17e eeuw), het Vertrek van de Verloren Zoon; Franse school (16e eeuw), de Vier Levensfases; Claude Vignon (toegeschreven), Een concert; J.-B. Pierre, Bacchanale; Franse school (16e eeuw), portret van een vrouw; Mathieu Le Nain, portret van een man; Augustin Quesnel (toegeschreven), portret van een man; P. Mignard, portret van een hertogin van Savoye; La Clementina, Een maarschalk van Frankrijk; Tocqué (toegeschreven), portret.

Zaal van schilderijen uit de 18e en 19e eeuw: — portretten uit de 18e eeuw; doeken van Huet, Diaz, Guillaumin, Trouillebert, Becdelièvre; Charles Cottet (geboren in Le Puy, 1863-1925), Begrafenis in Bretagne. — Gevecht tussen een Centaur en een Lapithe, origineel bronzen beeld van Barye.
Op de bovenverdieping bevinden zich de algemene ethnografie en de natuurlijke geschiedenis. Dit laatste heeft een behoorlijke en rijke sectie van regionale fauna met zeer zeldzame stukken, zoals een Europese lynx die in 1823 in Saint-Julien-Chapteuil werd geschoten. Het museum beschikt over belangrijke reserves. Het heeft onder andere een belangrijke documentatie over kant en een rijke numismatische collectie.

De oude stad. — Het bezoek aan de oude stad, zeer steil en doorsneden met trapjes die ten onrechte de naam straten dragen, is vrij vermoeiend, en toch is het noodzakelijk om het te voet te doen.
Vanaf het plein van Breuil komt men de oude stad binnen via de rue Porte-Aiguière die uitkomt op het plein van Martouret: in het midden staat de linde van de Overwinning, geplant op 14 juli 1919. Aan de linkerkant rijst het stadhuis op, uit de 18e eeuw, met een trapleuning en balkon in smeedijzer (1762).
Met de rug naar het stadhuis neemt men de rue Chaussade, daarna de eerste straat links, de rue du Bessat, een van die typische straten die direct de hellingen van de rots Corneille beklimmen: deze straat wordt rechts begrensd door het lyceum, voormalig jezuïetencollege, waarvan de kapel, begonnen in 1607, de kerk Saint-François-Régis is geworden.
Gevel met dorische zuilen. Binnenin ligt een tribune die, net als in de kapel van de jezuïeten in Rodez, steunt op curieuze schijngewelven van houten kruisribben met decoratieve schilderingen uit die tijd; hoofdaltaar met een groot en elegant verguld retabel dat een kruisiging van de schilder François Guy (Francisco Guido), uit Le Puy-en-Velay, 1619, omlijst; in de zijbeuken, andere mooie retabels met twee goede schilderijen: Geboorte en Verschijning van de Maagd aan St. François. Gerestaureerde fresco's in het koor.

Met de rug naar de gevel van de kerk neemt men de rue du Collège (nummer 22, huis uit 1660; nummer 2, huis uit het begin van de 16e eeuw) en steekt het plein van Martouret opnieuw over om rechts van het stadhuis de rue Courrerie te nemen (nummer 8, mooie gevel uit de late Renaissance). Deze straat eindigt op het plein van de Plot, waar een grote fontein uit de 18e eeuw zich bevindt, versierd met tritons, waarvan de opstelling doet denken aan de fonteinen van de Middeleeuwen.
Terwijl men het plein oversteekt, neemt men de rue Pannessac die interessante huizen behoudt: nummer 18 en 22 van 1771; nummer 33 van 1650; nummer 42 uit de late 16e eeuw; nummer 46 uit het begin van de 17e eeuw; nummer 51 van 1576, een van de mooiste huizen van Le Puy-en-Velay; nummer 57, het geboortehuis van professor Chantemesse (1851-1919), uitvinder van het tyfusvaccin.

Men komt een beetje terug op zijn stappen in de rue Pannessac om links de rue du Chamarlenc te nemen, waar zich het curieuze huis uit 1689 bevindt, de zogenaamde Cornards met zijn twee komische maskers (de cornards hadden het voorrecht om grote grappen uit te halen met hun stadsgenoten). Aan het smalle einde van de rue du Chamarlenc neemt men links de rue Raphaël: nummer 23 van 1770; nummer 56 uit de Renaissance.

Men arriveert zo op het plein van de Tafel: tegenover staat een groot huis met een stenen gevel en een poort uit de 15e eeuw (gang en binnenplaats in gotische stijl), op de hoek van de rue des Farges (nummer 24 van 1631). Verderop, rechts, is het plein versierd met een fontein uit de 15e eeuw: aan de zijkant, een mooi gotisch-renaisancehuis, aan de ingang van de rue Adhémar-de-Monteil (nummer 18).
Van het plein stijgt de pittoreske rue des Tables, die op een fenomenale hoogte wordt gedomineerd door de gevel van de kathedraal, zo steil dat de trottoirs als trappen zijn: men ziet er in de zomer kraampjes met kant en kantwerksters die aan de deur werken. Op deze manier komt men aan de voet van de grote trap die onder de overkapping van de kathedraal doorgaat.

Links van de trap staat het Hôtel-Dieu, van zeer oude oprichting, dat een gotisch gebouw met twee verdiepingen behoudt, met een heel mooie flamboyante gevel die uitkomt op de trap: de begane grond dient als kapel, met twee mooie romaanse poorten (hierna); op de bovenverdieping, een grote zaal uit het einde van de 12e eeuw, gewelfd met kruisribben. Achter dit gebouw, en gedeeltelijk door hem verborgen, is het gebouw van de Machicoulis te zien.

Links van het Hôtel-Dieu mondt de rue de Becdelièvre uit op het Algemeen Hospitaal (1687), tegenover de kapel, gebouwd door Portai in 1752, met een mooie deur gesculpteerd door Vaneau. Een beetje lager, aan de linkerkant, charmante kapel van de Visitatie (18e eeuw). Als men aan de andere kant omhoog gaat, komt men bij een gewelfde portiek van kruisribben, waaronder zich de twee romaanse poorten van het Hôtel-Dieu bevinden: een van hen is geflankeerd door twee curieuze kapitelen die een persoon voorstellen die brood aan de armen geeft en vier personen die een zieke verzorgen. Als men verder omhoog gaat door de pittoreske steeg die onder de overkapping doorgaat, zou men de kapel van de Boetelingen bereiken, aan de voet van de rots Corneille.